Psoriasisartrihtta (psoriasisartritt)
Psoriasisartrihtta (PsA) lea muhtin sorttat lađasleasmi mii ihtá ovttas liikedávddain psoriasis. PsA lea kronalaš, vuolši dávda lađđasiin, suonain ja suotnačahkariin.
Govat: iStock
Psoriasisartrihta birra
Psoriasisartrihtta (PsA) lea ovtta sorttat lađasleasmi mii dagaha vuolšši sihke lađđasiidda, suonaide, suotnačahkariidda ja čielgedávttiide. Dávda sáhttá dagahit asymmetralaš vulššiid sihke stuora ja smávva lađđasiidda máŋgga sajis rupmašis, ja dovdomearka lea bohtaneapmi, bávččas ja heajut doaibman ja lihkasteamit. Eatnasiidda ihtá psoriasis liikedávda ovdal go lađasbákčasat álget, muhto muhtimat gal ožžot lađasbákčasiid álggos.
DÁVDDA DUOĐALAŠVUOHTA rievddada olbmos olbmui. Muhtimiin lea dávda dušše gehppes lađasbákčasat, earáin gis leat hui duođalaš psoriasisartrihtta mii borra ja billista lađđasiid doaibmama.
DIAGNOSA lea revmatologa gii mearrida. Eai leat čielga njuolggadusat movt galgá diagnostiseret psoriasisartrihtta, ja ii gávdno earenoamáš teasta mii sáhttá duođaštit diagnosa. Diagnosa biddjojuvvo dan vuođul go dus leat dávdamearkkat ja go čuoldá eret eará dávddaid. Lassin dábálaš klinihkalaš iskamii, de leat maid røntgeniskamat, varraiskosat ja vejolaččat maid lađasmáihlli. Go lea psoriasisartrihtta, de eai leat reumatoida fáktorat varas, dan dihte go diet fáktorat leat go lea reumatoida artrihtta. SR- ja CRP-dásit gal sáhttet leat moderáhta alibut maid (2).
Sivva
Sivva manne šaddá psoriasisartrihtta, ii leat dovddus, muhto lea ovttaoaivilvuohta immunalogalaš, genehtalaš ja biras fáktorat váikkuhit. Psoriasisartrihtas lea dávjá oktavuohta liikedávddain psoriasisiin. Goappašat dávddat leaba muhtin muddui árbedávddat, ja dávjá oaidná eambbogiid seamma bearrašis.
Dávdamearkkat ja sadji
Go lea psoriasisartrihtta, de sáhttet lađđasat maidda čuohcá, šaddat hearkkit, bohtanit ja stirdut. Diet dávdamearkkat lávejit leat vearrábut árrat iđđes ja go lea vuoiŋŋastan, ja buorránit go lihkada. Dávdamearkkat sáhttet rievddadit ja vuolgá das man guhkás dávda lea ollen ja makkár lađđasiidda čuohcá,
- Bákčasat, stirdon ja bohtaneamit ovtta dahje eanet lađđasiin
- Lađđasat liekkistit
- Bohtanan, márfelágan suorpmat ja juolgesuorpmat.
- Bávččaga go deaddá, bákčasat ja bohtaneapmi lađđasiid, dehkiid ja suotnačahkariid bokte
- Oppalaččat váibbas de go livčče sillon (fatigue)
- Unnit mobilitehta
PsA sáhttá čuohcat buot lađđasiidda gos suonat ja suotnaárpput leat giddejuvvon dáktái. Loga eanet ieš guđet manifestašuvnnaid birra dás.
Vuolši sáhttá boahtit das go psoriasisattritt sáhttá váikkuhit eará orgánaide ja osiide rupmašis. Olbmot geain lea psoriasisartrihtta, sáhttet vásihit eará dearvvašvuođaváttuid, gohčoduvvon komorbiditehtan. Diet guoská earenoamážit go lea duođalaš psoriasisartrihtta ja sáhttá ovdamearkan leat kardiovaskulára dávddat ja metabolalaš syndroma, ballu, deprešuvdna, diabetes, Chrona dávda ja Ulcerøs kolihtta.
Govat: Čielge- ja suorbmalađasbákšasat leat dábálaččat go lea psoriasisartrihta (iStock).
Gávdnojupmi
Norggas lea sullii 0,6-0,7 % (1) ollesolbmuin geain lea diagnosa psoriasisartrihtta. Sullii lihka ollu dievddut go nissonat ožžot dien dávdda, ja sáhttá ihtit vaikko man agis,
Eatnasat ožžot psoriasisa liikái ovdal go fuobmájit psoriasisartrihtta dávdamearkkaid. Muhtin háviid bohtet liike- ja lađasgillámat oktanaga, ja muhtin háve lea juo psoriasisartrihtta ovdal go liikii ihtá. Lea veara fuobmát ahte olbmuin geain lea psoriasis, maid sáhttet oažžut eará lađaslesmmiid, nu go revmatoid artrihtta ja artrose.
Jus lea psoriasis, de ii dárbbaš mearkkašit seamma go ahte bákčasat dahje eará lađas váttut leat psoriasisartrihtta geažil.
Prognosa ja dikšun
Ii gávdno dálkkodeapmi mii sáhttá buoridit psoriasisartrihtta, muhto rievttes dikšun sáhttá geahpidit lađasbákčasiid ja vuolšši, ja vel buoridit lađasdoaibmama. Dehálaš ulbmil dikšumiin lea ahte doalahit pasieantta bargonávcca ja eallinkvalitehta nu bures go vejolaš. Dikšun lea ovttasdoaibman gaskkal fástadoaktára, dermatologa, revmatologa ja dávjá fysioterapevtta ja ergoterapevtta gaskka.
Árra muttos ja go lea gehppes dávda, de dikšojuvvo psoriasisartrihtta kortisonain ja eará immunaváidudeaddji dálkasiiguin. Kortisona sáhttá addot tableahttan dahje boahkuheapmin deahkkái dahje lađđasii. Go lea duođalet dássi dávddas, de geavahuvvo buozalmasváidudeaddji dikšun (DMARD), ovdamearkan Methotrexate ja biologalaš dálkasat.
FYSALAŠ AKTIVITEHTAS sáhttá leat dehálaš váikkuhus dávdamearkkaid kontrolleret. Doarvái fysalaš aktivitehta sáhttá váikkuhit doalahit buori mobilitehta, unnidit vuolšši ja dagahit ahte ii dovdda bákčasiid nu garasin. Ii leat váralaš lađđasiidda vaikko hárjehalat dahje geavahat daid. Jus don dovddat bákčasa, de gal sáhttá leat várrejubmi ahte veaháš várrogasat leat.
DÁLKKÁDATDIKSUN sáhttá leat buorre veahkkin jus lea PsA. Mánat, nuorat ja ollesolbmot geain lea psoriasisartrihtta, sáhttet ohcat stáhtalaš ortnegis beassat dikšunmátkái olgoriikii. Loga eanet dan birra dás.
Eallit psoriasisartrihtain
Psoriasisartrihtta sáhttá dagahit mearkkašahtti váttisvuođaid go lea heajut fysalaš doaibma ja eallinkvalitehta. PsA váikkuheapmi du eallinkvalitehtii, lea sullii seamma go revmatoid artrihtta (RA).
Muhto leat mearkkašan veara unnit resurssat olbmuid várás geat ellet PsA:in go olbmuide geain leat RA,
BARGONÁVCCAT JA HEIVEHEAPMI. Eatnasat geain lea psoriasisartrihtta, sáhttet birget bures bargodilis jos heivehuvvo nu. Heiveheapmi lea bargoaddi ovddasvástádus, ja ovttasráđiid ergoterapevttain galgá du bargosadji heivehuvvot du doaibmannávccaid ektui buoremus lági melde.
Loga dás eanet iežat vuoigatvuođaid birra jus don leat kronalaš buohcci.
DOARJJAORTNEGAT. Go lea kronalaš buohcci, de lea dávjá vuoigatvuohta ekonomalaš ja praktihkalaš doarjjaortnegiidda. Lea earret eará nuvttá dikšun ja hárjehallan fysioterapevtta luhtte, ja dađi mielde eanet buohcciviesuin leat sierra Oahppan- ja birgenguovddážat (LMS). Váldde oktavuođa iežat báikkálaš NAV-kantuvrrain oažžut eanet dieđu dien birra.
Don sáhtát maid čuojahit FFO vuoigatvuođatelefovdnii +47 23 90 51 55 ja jearrat iežat vuoigatvuođaid birra go leat kronalaš buohcci.
